تأثیر رسانه‌ها به عنوان یکی از ارکان اصلی توسعه جامعه به طور کل و توسعه علمی آن به شکل خاص تا اندازه‌ای است که می‌تواند کیفیت و نوع تصور مردم را نسبت به علم و فناوری به بهترین شکل ارتقا دهد و یا آن‌ها را به بیراهه هدایت کند.

به گزارش پایگاه فراخوانهای علمی پژوهشی کشور (callforpapers.ir)، برای اینکه یک رسانه بتواند نقش خود را در توسعه علمی و تفهیم نقش علم و فناوری در زندگی روزمره برای مردم به خوبی ایفا کند باید خود با جزئیات این نقش و راهکارهای راهبردی و اجرایی ایفای آن آشنا باشد.

انجمن ترویج علم ایران که چندی است کمیته خبرنگاران علمی را راه‌اندازی کرده است، روز پنج‌شنبه با همکاری رصدخانه ملی ایران، کارگاه یک‌روزه‌ای را با عنوان «علم در رسانه» در محل پژوهشگاه دانش‌های بنیادی برگزار کرد تا افزون بر پیگیری نقش ترویجی خود گام تازه‌ای برای ارتقاء سطح روزنامه‌نگاری علمی در کشور بردارد.

نقش متفاوت رسانه در جامعه در حال گذار

دکتر رضا منصوری – استاد فیزیک دانشگاه صنعتی شریف – در بخشی از این جلسه درباره نقش رسانه در توسعه در جامعه‌ای مانند ایران که در مرحله گذار از سنت به مدرنیته قرارداد، گفت: نگاه رسانه‌ها به علم باید برگرفته از وضعیت جامعه باشد. رسانه باید به این موضوع توجه کند که چه نقش و وظیفه‌ای در این فرآیند گذار دارد و برای درک درست از آن باید یک دید راهبردی داشته باشد.

به اعتقاد وی اگر جامعه مبانی علم مدرن را نداند نمی‌تواند از توسعه و مدرنیته صحبت کند و درک درستی از آن داشته باشد. رسانه باید در این میان، بین نقش خود در جامعه در حال گذار و جامعه توسعه‌یافته 50 سال آینده تفکیک قائل شود و در غیر این صورت نمی‌تواند کار خود را به درستی انجام دهد.

رسانه، پل انتقال اطلاعات علمی به جامعه

وی در توضیح نقش رسانه در جامعه در حال گذار ایران، خاطرنشان کرد: رسانه‌ می‌تواند در بخش اول وظایف خود به عنوان پلی میان جامعه علمی یعنی دانشگاه‌ها، مؤسسات و انجمن‌ها و جامعه عمل کند و وظیفه انتقال اطلاعات را برعهده بگیرد.

از نظر وی اطلاعات علمی از مفهوم علم کاملا جداست. علم یک فرآیند طولانی و پیچیده است که در نهایت به نگارش مقاله یا کتاب منجر می‌شود و یک رسانه می‌تواند از نتایج آن به عنوان اطلاعات علمی در خبر خود بهره بگیرد.

منصوری ادامه داد: نقش دوم رسانه‌ها می‌تواند آماده‌سازی جامعه ایران برای درک و پذیرش مدرنیته باشد. ضرورت این نقش در این نکته است که جامعه نمی‌تواند بدون درک علم مدرن و فناوری مدرن، مدرن شود و توسعه پیدا کند.

به اعتقاد این استاد دانشگاه این دو وظیفه رسانه، کاملا به یکدیگر وابسته هستند و گاه انتقال بد اطلاعات یک اتفاق علمی، نقش دوم رسانه را کاملاً مخدوش می‌کند.

منصوری معتقد است که انتقال بد مفهومی، زمانی، ترجمه نامناسب و یا نگارش خبر علمی بدون درک درست خبرنگار از پدیده علمی به نقش رسانه و ماهیت آن بسیار آسیب می‌زند.

وی افزود: رسانه برای انتشار خبر علمی باید نوع خبررسانی خود را درست انتخاب کند؛ نوع خبررسانی می‌تواند متأثر از عواملی مانند نوع زبان و غلظت اطلاعات علمی در متن باشد.

اعتمادسازی زمینه اصلی پیشبرد اهداف علمی

منصوری در توضیح راهکارهای راهبردی ایفای نقش رسانه در توسعه علمی گفت: زبان معیار از جمله مهم‌ترین این راهکارهاست. ارتباط با جامعه در هر نوع و صورتی به زبان احتیاج دارد و با توجه به اینکه زبان فارسی معیار هنوز در علم قوام نیافته است، باید در نوشتن و صحبت کردن به زبان فارسی در حوزه علم بسیار دقت کرد.

از نظر این فیزیکدان همچنین رسانه‌ها باید روش‌هایی را به کار بگیرند که جامعه به رسانه و علم اعتماد کند چرا که بدون این اعتمادسازی نمی‌توان به هیچ هدفی در زمینه علم دست یافت.

رسانه‌ها به اجتماع علمی داخل کشور توجه کنند

وی با انتقاد از عملکرد رسانه‌ها در تکیه بر اخبار خارجی و ترجمه دستاوردهای علمی و فناورانه کشورهای دیگر، اظهار کرد: نماد علم در کشور ما انجمن‌های علمی هستند و رسانه‌ها باید به دنبال این نمادها باشند. این انجمن‌ها اگرچه نوپا هستند اما به عنوان اجتماع علمی در حال شکل‌گیری قابل توجه‌اند.

به گفته منصوری، درگیر کردن اجتماع‌های علمی از طریق رسانه‌ها از یک سو اعتماد علمی را به همراه دارد و از سوی دیگر به تکامل اجتماعی کشور و نهادهای مدنی کمک می‌کند. ضمن اینکه حضور فعال بخش متخصص می‌تواند از اشتباهات علمی در عرصه رسانه جلوگیری کند.

«سواد علمی» ابزار مناسب جداسازی علم از شبه علم

به گزارش ایسنا در بخش دیگری از این کارگاه دکتر منصور وصالی- استاد فیزیک دانشگاه شهید رجایی- با اشاره به اینکه ماهیت علم در هر حوزه‌ای بر اساس مخاطب آن تعریف می‌شود، گفت: در حوزه رسانه برای خبرنگاران به عنوان افرادی که رابطه علم با جامعه را بر عهده دارند، ماهیت علم، ایجاد یک درک درست از علم و فناوری برای مردم است.

به گفته وی، علم یک تلاش بشری است که بستگی به فرد یا عده خاصی ندارد و یکی‌از راه‌های رسیدن به معرفت است اما این راه ویژگی خاصی نسبت به سایر راه‌های رسیدن به معرفت دارد و آن این است که افراد درگیر در آن از تمام حوزه‌های فلسفه علم، تاریخ علم و جامعه‌شناسی علم بهره می‌گیرند.

به اعتقاد این استاد دانشگاه، موضوع «علم» از «سواد علمی» جداست و همین باعث می‌شود که علم و شبه علم حتی در جوامعی که اطلاعات در آن زیاد است در کنار هم قرار گیرند.

وصالی

به نظر می‌رسد که در جوامعی که اطلاعات علمی به وفور یافت می‌شود و جامعه مدرن شکل گرفته است، نباید چیزی به نام شبه علم وجود داشته باشد، اما برخلاف تصور این اتفاق می‌افتد که نشان‌دهنده اهمیت «سواد علمی» و منفک بودن آن از اطلاعات علمی صرف است.

در کارگاه «علم در رسانه» اساتید و کارشناسان دیگری چون دکتر حسین معصومی همدانی، دکتر حسن نمکدوست، دکتر حسین شیخ‌رضایی و دکتر امیراحسان کرباسی‌زاده حضور داشتند و مباحث دیگری مانند علم و فرهنگ، ترویج علم، علم و شبه علم مطرح و به بحث گذاشته شد.